زیارت اموات در اسلام

از نظر اسلام ، انسان ، پس از مرگ نیز داراى حیات برزخى است . از این رو ، زیارت اموات ، دیدار با بدن هاى پوسیده و بى جان نیست ؛ بلکه زیارت ارواحى است که در عالم برزخ ، زندگى مى کنند و از آن که دیدارشان کنیم ، شاد مى گردند و ارتباط با آنان ، براى ما عبرت آموز و در زندگى مادّى و معنوى ما ، مفید و مؤثّر است . برترین شاگرد مکتب خاتم الأنبیا ، امام على علیه السلام ، در حدیثى ، در باره برخى از آثار و برکات زیارت مُردگان ، چنین مى فرماید :

زُورُوا مَوتاکُم فَإِنَّهُم یَفرَحُونَ بِزِیارَتِکُم ، وَ لیَطلُبِ الرَّجُلُ حاجَتَهُ عندَ قَبرِ أَبیهِ وَ اُمِّهِ بَعدَ ما یَدعُو لَهُما[1] . مُردگان خود را زیارت کنید ؛ زیرا آنان از دیدار شما خوش حال مى شوند . انسان ، حاجت خود را باید در کنار قبر پدر و مادرش و پس از آن که براى آنها دعا کرد ، [از خدا] بخواهد .

سیره پیامبر خدا صلى الله علیه و آله [2] نیز گواهى بر اهمّیت زیارت اموات و تشویق به این سنّت مفید و سازنده است . در صحیح مسلم ، آمده است :

زارَ النَبِیُ قَبرَ اُمِّهِ فَبَکى وَ أبکَى مَن حَولَهُ .... فَقالَ : فَزُورُوا القُبورَ ، فَإنَّها تُذَکِّرُ المَوتَ [3].

پیامبر صلى الله علیه و آله ، قبر مادرش را زیارت کرد و گریست و اطرافیانش را نیز گریانْد .... سپس فرمود : «قبرها را زیارت کنید که به یاد آورنده مرگ اند» .

و در گزارش دیگرى آمده است :

کانَ رَسولُ اللّهِ کُلَّما کانَ لَیلَتُها (عائِشَةَ) مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله یَخْرُجُ مِن آخِرِ اللَّیلِ إلَى البَقیعِ فَیَقُول : السَّلامُ عَلَیکُمْ دارَ قَومٍ مُؤمِنینَ وَآتاکُم ما تُوعَدونَ غَدا مُؤَجِّلُون وَ إنّا إن شاءَ اللّهُ بِکُم لاحِقُونَ! اللّهُمَ اغْفِرْ لِأَهلِ بَقیعِ الغَرقَدِ ![4] پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ، در آن شب هایى که نوبت [حضور ایشان در خانه] عایشه بود ، در اواخر شب ، از خانه خارج مى شد و به بقیع مى رفت و [رو به قبرستان] مى فرمود : «سلام بر شما ، گروه مؤمنان! آنچه بِدان وعده داده شدید ، در فردایى تعیین شده ، به شما داده شد . ما هم ، به خواست خدا ، به شما خواهیم پیوست . خداوندا! اهل بقیع غَرقَد[5] را بیامرز» .

همچنین ، گزارش شده که امام على علیه السلام نیز در بازگشت از جنگ صفّین ، هنگام نزدیک شدن به گورستان کوفه ، خطاب به اهل قبور فرمود :

یا أَهْلَ الدِّیارِ المُوحِشَةِ ، وَ المَحالِّ المُقفِرَةِ ، وَ القُبورِ المُظْلِمَةِ ! یا أَهْلَ التُّربَةِ ، یا أَهلَ الغُربَةِ ، یا أَهلَ الوَحدَةِ ، یا أَهلَ الوَحشَةِ ! أَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ ، و نَحنُ لَکُم تَبَعٌ لاحِقٌ ، أَمّا الدُّورُ فَقَد سُکِنَت ، وَ أَمّا الأَزواجُ فَقَد نُکِحَت، وَ أَمَّا الْأَموالُ فَقَد قُسِمَت . هَذا خَبَرُ ما عِندَنا فَما خَبَرُ ما عِندَکُم؟[6] اى خفتگان خانه هاى تنهایى ، جاهاى خشک و خالى ، و گورهاى ظلمانى! اى خاک نشینان ، اى ساکنان دیار غربت ، اى تنهایان ، اى بى همدمان! شما پیشروان مایید که جلوتر از ما رفتید و ما نیز در پىِ شما آمده ، به شما خواهیم پیوست . [بدانید که ]در خانه هاى شما ، کسانِ دیگرى جاى گرفته اند و همسرانتان ، شوهر کرده اند و اموالتان ،تقسیم شده است . این ، خبرى است که ما داریم . شما چه خبر دارید؟

امام علیه السلام ، سپس رو به یارانش کرد و فرمود :

أَما لَو اُذِنَ لَهُم فِی الکَلامِ لَأَخبَرُوکُم أَنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقْوى [7]. بدانید که اینان ، اگر اجازه سخن گفتن مى داشتند ، به شما خبر مى دادند که : بهترین ره توشه ، پرهیزگارى است .

زیارت پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام

از آن جا که پیوند با پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و خاندان پاک او ، بیشترین نقش را در سعادت و خوش بختى انسان در دنیا و آخرت دارد ، زیارت کردن آنان در حیات و مماتشان ، بیش از دیگران توصیه شده است . در حدیث است که امام حسین علیه السلام از جدّش پیامبر خدا صلى الله علیه و آله پرسید :

یا أَبتَاهُ! ما لِمَنْ زارَکَ؟ پدر جان! کسى که شما را زیارت کند ، چه [پاداشى] خواهد داشت ؟

پیامبر صلى الله علیه و آله ، در پاسخ فرمود :

یا بُنَىَّ! مَنْ زارَنى حَیّا وَ مَیِّتا أَو زارَ أَباکَ أَو زارَ أَخاکَ أَو زارَکَ کانَ حَقّا عَلَىَّ اَن أَزُورَهُ یَومَ القِیامَةِ وَاُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِهِ[8] . پسرکم! هر که زنده و مُرده من یا پدرت یا برادرت یا تو را زیارت کند ، بر من است که در روز قیامت ، دیدارش کنم و او را از گناهانش نجات دهم .

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود :

مَن زارَنا فى مَماتِنا فَکَأَنَّما زارَنا فى مَحیانا[9] . هر که پس از درگذشتمان ، ما را زیارت کند ، چنان است که در زمان زنده بودنمان ، ما را زیارت کرده است .